"Mistrz i Małgorzata" Michaił Bułhakow

Na Patriarszych Prudach w Moskwie spotykają się Michał Aleksandrowicz Berlioz oraz poeta Iwan Nikołajewicz Ponyriow, który znany jest także pod pseudonimem Bezdomny. Panowie rozpoczynają dyskusję na temat istnienia Jezusa Chrystusa, którą podłapuje przechodzący właśnie cudzoziemiec. Berlioz krytykuje swojego rozmówcę za antyreligijny poemat, który stawia Jezusa w złym świetle, ale nie przeczy jego istnieniu. Nieznajomy dołącza do rozmowy i oświadcza, że jest głęboko przekonany o tym, że Jezus istniał, mówi o sobie, że jest specjalistą w dziedzinie czarnej magii. Z jego ust pada wiele dziwnych dla obu literatów sądów, ale najdziwniejszym z nich jest przepowiednia śmierci Berlioza. Zostają poruszone kwestie Jeszui, Poncjusza Piłata, śmiertelności, diabła, a sam Michał Aleksandrowicz Berlioz ginie pod kołami tramwaju.

Mistrz i Małgorzata to powieść, która pisana była przez aż dwanaście lat. Bułhakow ukończył ją dosłownie na łożu śmierci i ostatnie jej fragmenty dyktował swojej żonie, gdy nie był już w stanie pisać. Autor był także lekarzem i zdawał sobie sprawę z nadchodzącej śmierci, więc zobowiązał żonę do wydania książki, kiedy będzie to możliwe. Były to czasy wojny, nie wydawano oczywiście tego typu powieści, obowiązywała cenzura, więc pierwsze egzemplarze Mistrza i Małgorzaty ukazały się dopiero w 1968 r. Co ciekawe, Bułhakow pragnął wydania swojej powieści „żeby wiedzieli…”. Co więc chciał wówczas byśmy wiedzieli?

Śmiało mogę powiedzieć, że Mistrz i Małgorzata to najdziwniejsza książka jaką kiedykolwiek czytałam. Potraktujcie to zdanie jako swoisty update, bo parę dni temu nawet nie sądziłam, że tak szybko coś przebije Proces, o którym pisałam poprzednio. To książka pełna dziwacznych zwrotów akcji, które zazwyczaj z logiką nie idą w parze. Magia i realizm łączą się w jedno, absurdalne zdarzenia są traktowane tu nadzwyczaj normalnie. Rozdawanie pieniędzy, przypadkowe znikanie ludzi, przywidzenia, naga Małgorzata lecąca na miotle, gadający kot i (nie)spalony rękopis. Ot, dzień jak co dzień. Czy zrozumiałam? Nie wiem, po lekturze tej perełki nie jestem już niczego pewna.

Do Moskwy wkracza diabelska ferajna, która na kilka dni wprowadza zamęt i widzenia, które tłumaczone są po ich zniknięciu jako halucynacje. W części pierwszej poznajemy między innymi losy ofiar Wolanda i jego świty, a te przeplatane są opowieściami o Jezusie, Poncjuszu Piłacie i rzymskim procuratorze. Historia ta to wariacja Biblii, której autor uważany jest przez co poniektórych za mistrza w swoim fachu. Dzieję się dużo, a w części drugiej wkraczają tytułowi bohaterowie. Mistrz i Małgorzata spotykają się ponownie i dołączają do groteskowej plejady osobliwości, gdzie prym wiodą kot Behemot, Korowiow, wiedźma Hella.

Dlaczego po tylu latach ta dziwaczna powieść wciąż jest czytana? Opisane są tu czasy totalitaryzmu rosyjskiego, codzienność przepełniona łapówkami, korupcją, wszechobecnym donosicielstwem, absurdami, czarnym rynkiem. Nikogo nie dziwiło żadne z przypadkowych zniknięć, nikt zwykle nie obracał się za siebie. W ten smutny i szary świat Bułhakow wkłada diabła, który pragnąc zła, czyni dobro, gadającego kota i litry wódki, a wszystko to doprawia magią. Tytułowa Małgorzata jest wyjątkową bohaterką, odważna, samodzielna, walcząca o szczęście swoje i ukochanego, nawet gdy wszystko zdaje się zawodzić jest w stanie pobudzić Mistrza do działania. Tego z kolei cechują przymioty samego autora. Mistrz ma swoje chwile słabości, spala swoją powieść zupełnie tak jak zrobił to z pierwszym szkicem Bułhakow. W oczach Małgorzaty jest najjaśniej świecącą gwiazdą, która swój tytuł zawdzięcza swojej niezwykłej powieści, która jest w stanie niemal zmienić myślenie tysięcy, jak nie milionów.

Mistrza i Małgorzatę interpretowano na wiele sposobów, oczywiście. Ja po jednokrotnym jej przeczytaniu nie jestem w stanie wyjść z podziwu dla tej osobliwej historii czy powiedzieć o niej coś mądrego. Bułhakow namieszał mi w głowie, a ja będę odczuwała lekkie zawroty aż do następnego sięgnięcia po tą książkę i porwania się urokowi wcale nie takiego złego diabła. Rosyjski pisarz będzie jeszcze długo imponował rozmachem, dowcipem i dwuznacznością, którą może kiedyś będzie mi dane zrozumieć niemal całkowicie. Do tego jeszcze długa droga. Żegnaj, Mistrzu. Żegnaj, Małgorzato. Do zobaczenia następnym razem.

"Lubię siedzieć nisko (...) upadek nie jest wówczas tak niebezpieczny."