poniedziałek, 25 stycznia 2016

"Wieloryby i ćmy. Dzienniki" Szczepan Twardoch

Dzienniki, pamiętniki, słowa i wiersze zapisane na pożółkłych już kartkach starych notatników. Przemyślenia i refleksje te bardzo dojrzałe, te niezwykle infantylne, te, które nie mają w zasadzie żadnego znaczenia, nawet sentymentalnego. 

Bo czasem zrobię tak, że wieczorem wyrwę kartkę i pozapisuję na niej rzeczy, które za trzy, cztery dni nie będą ani aktualne, ani jakoś ładnie brzmiące, ani takie, do których bym wracała, bo mi zwyczajnie wstyd. Wtedy targam, palę, zgniatam i ciskam do kosza te nieszczęsne papiery. Takie rzeczy pisze się z wielu powodów. Z powodów błahych, bo ktoś powiedział mi coś niemiłego, ktoś nie zrobił tego, czego od niego chciałam, ktoś nie jest taki jak go widziałam, ktoś nie wpasowuje się w moją wizję świata, a ja pluję jadem. Na szczęście to tylko chwilowe. Chwilowe i bardzo prywatne. Dlatego chowam te kartki przed światem w najciemniejszym kącie szuflady. 

Oj, nie będzie dobrze, pomyślałam, kiedy ujrzałam zapowiedź dzienników jednego z najbardziej szanowanych przeze mnie polskich autorów. Nie kryję mojej sympatii do Szczepana Twardocha, do jego prozy, do jego wiedzy, bo imponuje mi, że on tak wiele wie, gdy ja wiem dużo, choć przecież tak mało. Nie kryję też moich mieszanych uczuć do Wielorybów i ciem, bo wydawanie dzienników przed czterdziestką to stąpanie po kruchym lodzie, a w niektórych kręgach zakrawać może nawet na samo zachwyt. Było to jakoś w okresie bożonarodzeniowym w 2014 roku, gdy zaintrygował mnie Drach, autor rozkochał mnie w słowach, następnie rozkochał moich znajomych i wielu innych recenzentów. Mówiło się dużo i nie szczędziło pięknych słów. Poszłam nawet na katowickie spotkanie w bibliotece miejskiej na Tauzenie. Szczepan Twardoch rozkochał też te babcie i staruszeczki, i kobiety w średnim wieku, i w ogóle całe kółko czytelnicze. Cóż za śląska epopeja, wielki talent, autor dekady!, krzyczano. Potem też krzyczano, gdy Szczepan Twardoch wsiadł do Mercedesa jako ambasador marki. W moim mniemaniu były to krzyki średnio uzasadnione, a nawet wcale, bo pisarz nie musi być dzisiaj smutny, brudny, biedny i poruszający się komunikacją miejską (choć tu chyba idę za daleko w to szaleństwo). Tak się potem porobiło, że premiery dzienników, i Twardocha, i Dehnela, radośnie zbiegły się w czasie. I tu krzyków też trochę było. 

Wieloryby i ćmy przeczytałam w dwa dni. Znów dałam się uwieść tym ładnym słowom, pięknych w swym bogactwie opisom i jakąś lekkością tych zawiłości uskutecznianych przez Twardocha. No to czemu nie było super? Bo czytamy o spożywaniu posiłków, wytrawnych alkoholi, spacerach po chleb, wędrówkach przez wieś, wycieczkach, na których spożywano interesujące posiłki i pito wytrawne alkohole, o Krakowie, o piciu tam też mniej wytrawnych alkoholi, o późnych, nocnych rozmowach z przyjaciółmi. Wszystko to ubrane w ładne słowa. Dużo Twardocha w Twardochu, a nawet więcej niż zwykle. Szczepan Twardoch ma pewną nie tyle nawet wrażliwość, choć to też, lecz smutek w słowach, w dziennikach widoczny bez dwóch zdań. Skąd moje pytanie, czy manifestowanie go w ten sposób ma sens? I gdzie się kończy Szczepan Twardoch, a zaczyna jego autokreacja? Dlaczego mi się podobało, gdy do tylu fragmentów mam zastrzeżenia? Dlaczego taki ekshibicjonizm? 

Szczepan Twardoch spogląda na nas z okładki wzrokiem Marka Hłaski. To moja pierwsza myśl. Nocne spacery po Krakowie, pijalnie, wypalone papierosy, rozmowy nihilistów i metafizyków… Nostalgia za przedwojennymi literackimi środowiskami? Może. Albo to tylko moje chore wymysły. Trochę śmierci, trochę rozpaczy, trochę melancholii, trochę dojrzewania. Mam nadzieję, że Wieloryby i ćmy to nie wstęp do kreacji mitu Twardocha. Dzięki dziennikom wiemy gdzie był, jakie książki czytał, jak pisze, co go ukształtowało i gdzie lubi się kłaść. Kobiety, kupujcie stoliki nocne! A tak całkiem poważnie, było intrygująco. Wciąż jednak będę się upierać, że nie jest warto stawać się literackim autorytetem w wieku trzydziestu kilku lat. 

"I tak samo chcę patrzeć na przyjaźń: trzeba sycić się nią i radować, wiedząc, że przyjaźń, która się nie kończy, często trwa jedynie dlatego, że zawsze była tylko mdłym koleżeństwem." 


czwartek, 14 stycznia 2016

"Dziwna myśl w mej głowie" Orhan Pamuk

Turcja. Państwo tak mi odległe, jak obce. Mieszanka kulturowa, religijna, narodowościowa. Stambuł to miejsce akcji najnowszej powieści Orhana Pamuka. Stambuł to miejsce ostatniego zamachu, w którym zginęli turyści. Stambuł to kompletnie inny świat. Dziwna myśl w mej głowie przeprowadziła mnie przez ten świat na przestrzeni pięćdziesięciu lat. Pierwsze spotkanie z Pamukiem, siedemset stron kilku pokoleniowej historii i porządek o jaki trudno w większości ciężkich powieści. Stambuł nie jest mi już tak obcy, lecz może jawi się jako nieco dziki i niebezpieczny, taki do podziwiania z daleka. 

Mevlut to jeden z ostatnich sprzedawców buzy na ulicach Stambułu. Jest on wieloma osobami. Mevlut to syn, mąż, ojciec, kochanek, sprzedawca, idealista, szczęściarz i pechowiec, tradycjonalista, brat, przyjaciel, zagubiony w nowym świecie mężczyzna w średnim wieku. Jest dość przyziemny, skromny, nie wymaga nic ponad stan. Jego życie toczy się jednostajnym rytmem, od przygody do przygody, od szczęścia do nieszczęścia. Codzienne spacery z buzą tłocznymi ulicami uspakajają go i dają poczucie równowagi w życiu. Mevlut żyje na skraju biedy. Wierzy, że dobro i uczciwość zapewnią mu szczęście, zapewnią bogactwo. Tego samego uczy swoje dzieci. Czy jednak styl życia jaki praktykuje jest już tradycją czy wchodzeniem bez końca do tej samej rzeki? 

Dziwna myśl w mej głowie obejmuje ogromny wycinek historii Stambułu, od lat sześćdziesiątych do roku 2012. Działo się wtedy wiele, było kilka konfliktów, z początku Turcja nienaznaczona była wpływami z Europy, uczniowie w szkole nie mieli żadnego szacunku do ich uczących, chłopcy uciekali z ładnymi dziewczętami w imię miłości, a Mevlut sprzedawał buzę. Parał się jednakże sprzedażą jogurtu czy pilawu, lecz to właśnie buza, tradycyjny turecki napój, ma tu duże znaczenie. Nogi niosą Mevluta w przeróżne miejsca, od tych dobrze znanych, do niebezpiecznych, do nowych, do nieznanych, do sentymentalnych stambulskich wycieczek. To te podróże właśnie czynią go szczęśliwym. Samym szczęściem jednak rodziny nie utrzyma. Mevlut jest ojcem dwóch dziewcząt i mężem Rayihy, kobiety, którą pokochał, lecz kochać nie zamierzał. Jego życie to sploty okoliczności, pomyłki, niespodzianki, które przyjmuje bez żadnych zastrzeżeń. Mevlut jest poczciwym mężczyzną. Czy kluczem do szczęścia jest oddanie spraw w ręce losu? 

Dziwna myśl w mej głowie nie jest jednak historią jedynie o Mevlucie. To Stambuł zmieniający się na przestrzeni lat. Gdy rodzina Mevluta przenosi się do miasta z małej wiejskiej prowincji, społeczeństwo przeżywa wiele rewolucji. Stambuł przeobraża się w miasto dwudziestego pierwszego wieku, jogurt zaczyna być sprzedawany w sklepach, a nie na ulicach, zmieniają się obyczaje, zmieniają się życiowe cele, zmieniają się sami stambułczycy. Nawet te zbudowane przez imigrantów gecekondu znikają, by ustąpić miejsca wieżowcom, nowoczesnym budynkom czy galeriom handlowym. W Stambule przestaje się żyć tradycją, pewna era umiera, wkrótce już nikt nie będzie kupował buzy, a Mevlutowi trudno dać odejść nadziei, której kurczowo trzymał się przez całe swoje życie. Mieszkańcy Stambułu wypełniają nowoczesność starymi historiami o miłościach, tych nieodwzajemnionych i tych szczęśliwych, porwaniach pięknych dziewczyn z sąsiedztwa, ogromnych rodzinach i przyjaźniach na całe życie. Stambuł może być miastem kontrastów, może być i piękny, i brzydki. Stambuł żyje własnym życiem, a w słowach Pamuka jest nawet żywiołem. 

Dla Turków Europa jest dwuznaczna. Dla starszego pokolenia jest symbolem zepsucia i degeneracji, śmiercią dla tradycji i czczonych wcześniej wartości. Młodzi widzą w tym kontynencie powiew nowoczesności, lata lepsze, bardziej wyzwolone i bogatsze. Orhan Pamuk opowiada wiele historii. Tę o porwaniu niewłaściwej dziewczyny, tę o szczęśliwym małżeństwie, tę o śmierci, zdradzie, przywiązaniu, o pokoleniowej mądrości. O Mevlucie. Człowieku prostym, łagodnym, skromnym i do bólu przyziemnym. Z pospolitości tworzy coś wyjątkowego. Dziwna myśl w mej głowie jest powieścią niełatwą, momentami ciężką, lecz nieskomplikowaną. Kunszt tkwi w słowach. Słowa te tworzą niebanalną codzienność.

"Głupota nie może tłumaczyć nikczemności."


sobota, 2 stycznia 2016

Doskonale wiem, że patrzę tylko w dobrą stronę

Trzy dni temu stałam na dworcu. Obserwowałam co dzieje się na krakowskiej hali, czekałam. Poświąteczne wyprzedaże jeszcze nie przestały wzbudzać emocji, a przechodnie skuszeni tymi promocjami, biegli nawet do księgarni, pod którą stałam. Jednocześnie trwały przygotowania do największej imprezy w roku. Do Krakowa przybyło mnóstwo Hiszpanów i wszelkiej maści Latynosów, zauważyłam. Lubię dworce. Ludzie się śpieszą, potrącają walizkami na kółkach, pędzą ku jakiemuś celowi. Pomimo tego chaosu, panuje tu dziwna harmonia. Prócz tego jest tu mnóstwo tęsknych uścisków, pocałunków, tych najprawdziwszych, i pożegnań na chwilę lub na zawsze. Ku mojemu zaskoczeniu, spędziłam na dworcach wiele czasu w ubiegłym roku. Czekając, tak jak przedwczoraj, żegnając się, panicznie szukając właściwego przedziału, ale i stojąc w tej niebotycznie długiej kolejce po bilet, bo akurat moich pieniędzy automat nie chciał przyjąć. Na dworcach jednak głównie wzbudzałam zainteresowanie mając energicznie rękoma niczym osoba niespełna rozumu, ale także irytację, gdy nie patrzyłam kto oberwał moją torbą, w której niezmiennie woziłam za dużo rzeczy. W 2015 zrobiłam jednak o wiele więcej. I często, niczym kot, spadałam na cztery łapy.

Po raz pierwszy (i na szczęście ostatni) napisałam maturę, po raz pierwszy rozpoczęłam studia, po raz pierwszy zamieszkałam sama. To chyba najbardziej znamienne z moich osiągnięć. To coś, czym karmi się dawno niewidzianą rodzinę, która poza jednym z tych rzadkich spotkań z okazji świąt/urodzin/rocznicy, nie poznałaby mnie na mijając na ulicy. W ubiegłym roku jednak, co ważne, skutecznie toczyłam wojny z samą sobą, przesuwałam własne granice i uczyłam się jakoś doceniać te ciemne i ciche piątkowe wieczory. Nauczyłam się iść na kompromisy. I z sobą, i z innymi. Ale i zaakceptowałam to, że należy robić sobie prezenty. Ode mnie dla mnie. Choć raz na miesiąc, bo kilka razy więcej i zwariowałabym ze szczęścia. Te drobne przyjemności wyrównywałam nakładem pracy, ale szczerze mówiąc, często przesadzałam z tym drugim. Dzięki temu jednak stałam się mistrzem organizacji, dziś, jeśli chcę, piątek czy niedzielę zmienię w najbardziej produktywne godziny. I lubię nawet poniedziałki.

W 2015 zdarzało mi się nawet tańczyć. Szczególnie do piosenek w języku, którego nie rozumiem; szczególnie wtedy, gdy wspomagana byłam procentami; szczególnie wtedy, gdy radzono mi odpuścić i się bawić. I wiecie co? Było super. Bo chyba chodzi o to, że nie zawsze trzeba być doskonałym. A to właśnie przez te ubiegłoroczne niedoskonałości, mogę teraz wspominać sytuacje, które bawić mnie będą już do końca życia. W 2016 obiecuję sobie, że wciąż cudem lądować będę na cztery łapy. W 2016 będę wciąż słuchać złej muzyki, zabierać znajomych na mecze piłki nożnej, która kiedyś wreszcie ich zainteresuje, będę chodzić do nowych barów i wciąż śmiać się z tego, będę odbierać telefony po północy i w godzinach, które nie wróżą niczego racjonalnego, będę pisać więcej do siebie i dla siebie, będę wciąż nieco samolubna, bo tak mi z tym dobrze. Będę dalej oglądać animowane seriale komediowe. Będę przeganiać gołębie z dachu. Będę uczyć się hiszpańskiego. Będę czytać więcej mądrych książek. Będę robić wiele rzeczy. Lecz nie obiecuję sobie, że je zrobię. Bo obiecywać samej sobie nie umiem. Ale z łamania takich obietnic czasem wychodzą ładne sprawy. Sprawy niespodziewane. I Wam, i mnie, i dostawcy pizzy w Sylwestra życzę szczęścia w nowym roku.